Vilaxoán de Arousa atópase na marxe su da ría de Arousa. Este núcleo e o máis importante tanto en poboación como en edificación da freguesía de San Martiño de Sobran. Toda a freguesía abrangue unha superficie de 5,9 Quilómetros cadrados con 83 Hectáreas de monte e 3.407 habitantes do censo de 2004, foi concello de seu desde 1836 ata 1913 e desde esta data pertence ao concello de Vilagarcía de Arousa.
Non hai moita constancia da habitabilidade desta vila en épocas remotas, pero os estudios arqueolóxicos, o conxunto de costumes e crenzas que se transmitiron de xeración en xeración e a toponimia, danos pé para xulgar de que a Vila debeu estar habitada dende tempos moi antigos. Non é moi doado fixar con exactitude a época na que se formou un núcleo de poboación con un nome definido, pero tomando como base os estudios que se fixeron a finais do século XIX e primeiros do XX, onde apareceron varios obxectos de pedra pulida e cobre pertencentes a razas aborixes, podese dicir sen dúbida que a Vila debeu estar habitada nunha época cando menos anterior a neolítica, e polo tanto, prehistórica, ainda cando estes elementos atópense tamén en moitos lugares nos que abrangue a historia.
Na nave da Igrexa de...Leer la continuación

Cada ano, o 16 de xullo celébrase en Vilaxoán a festa da Virxe do Carme. Estas festas sempre tiveron unha forte raizame que ven dende moi lonxe nos tempos, onde a primeiros do século pasado os mariñeiros desta vila tiñan moitos problemas de natureza social e económica, malia destes atrancos xamais se esqueceron de festexar este evento relixioso e social; sendo como dato máis que curioso que tamén é festexada polos non crentes. Esta fermosa talla escultórica da imaxe da Virxe do Carme que neste ano de 2017 cumpre cen anos. No ano 1917 foi encargada a súa construción a un escultor de Santiago de Compostela; a iniciativa nace dos mariñeiros Xoaquín Bouzas e Xosé Serantes que eran os encargados de face-las festas o devandito ano. A imaxe pagouse por subscrición popular contribuíndo tódolos mariñeiros con cantidades de 10 céntimos ata un anónimo que dou 75 pts.. O custo desta obra chegou a 1600 pts incluíndo os vestidos que foron deseñados polos monxas do asilo de oblatas do Santísimo Redentor de Santiago. A obra foi encargada ao obradoiro do artista Xosé Rivas Rodríguez que se atopaba na Rúa do Villar. Deste obradoiro saíron uns bos tallistas e escultores como: Manuel Miranda, Manuel César Conde, Xosé Puente Otero. Pintores como: Xosé Otero Gorrita, Xosé Pasín Romero que tamén era tallista e o alumno pintor Anxo Rodríguez....Leer la continuación

Recollendo unha morea de notas de Antonio Meijide Pardo, historiador da salgadura en Galicia e contrastando con outros documentos do Arquivo Xeral de Simancas, e Arquivo Provincial de Pontevedra, imos coñecer un pouquiño máis do que era a vila de Vilaxoán fai máis de trescentos anos. Partindo destas informacións, imos a comentar a importancia que tiña Vilaxoán nas exportacións de sardiña salgada e outros productos da salgadura a mediados do século XVIII e primeiros do XIX. Durante os anos de 1.795 a 1.814 as fábricas arousáns de salgadura foi época de maior productividade e de exportación pola vía marítima para o mercado nacional, sendo os anos de maior lucro daqueles negociantes, fomentadores cataláns. Nestes anos, o 90 por cento dos cargamentos de sardiña eran embarcados en Vilaxoán. Os rexistros aduaneiros deste período nos fan ver ata que punto foi Vilaxoán (con moito) a principal base exportadora de toda a Ría de Arousa. Xustifícase esta destacada primacía de Vilaxoán por unha parte, por atoparse nesta vila a maior concentración de fábricas, e por outra, o vir case toda a mercancía das veciñas poboacións tamén con fábrica de salgadura, coma Vilanova, Vilagarcía e a Illa de Arousa, cuxos donos abonaban os dereitos de embarque na alfándega de Vilaxoán, onde case medio cento de cataláns aparecían cunha re...Leer la continuación

Ao anexionarse o Concello de Vilaxoán ao de Vilagarcia en 1913, non había unha representación real na vila que ollara polos intereses dos labregos e mariñeiros, e catro anos antes da fundación do Pósito de Pescadores nacera esta asociación concretamente o 5 de xaneiro de 1915 e o 7 do mesmo mes elixen a Xunta Directiva coas seguintes persoas: Presidente Honorario, (*) Manuel Fernández Álvarez; Presidente, Bernardino Riveiro; Vicepresidente, Xosé María González; Secretario, Salvador Vidal; Vicesecretario, Braulio López; Contador, Silverio Bouzas; Tesoureiro, Emilio Dasilva; Vocais, Antonio Díaz, Xosé María Rey, Antonio Díz, Santiago Manuel Otero, Francisco Navazas e MarcelinoUrcera. Estes eran uns homes emprendedores de Vilaxoán que trataron de facer o posible acadando melloras sociais para o pobo. Como dixen anteriormente, naceu esta asociación por mor da falla do Concello de Vilaxoán e aínda non chegara a lei dos pósitos en España. Nesa primeira xuntanza comentaban que, a representación por Vilaxoán que neses intres tiñan no Concello de Vilagarcia non era do máis axeitado para os intereses dos labregos e mariñeiros, sendo o representante nese intre o derradeiro Alcalde de Vilaxoán Sr. Ameijeiras, concelleiro pola vila no Concello de Vilagarcia. Aprimeiros do mes de febreiro de 1915, esta asociación “La Honradez” fixo un xesto moi humanitario ao mandar u...Leer la continuación

Esta folga xeral comezara o 11 de agosto de 1920 por desavinzas entre a Sociedade Huevera que era rexentada por Agustín Pereira e os empaquetadores de ovos. Estas desavinzas consistían na admisión de uns obreiros despedidos uns días antes. Ante estes acontecementos interven a “Federación Obrera” esixindo a admisión destes obreiros. A empresa non atendeu a reivindicación da “Federación Obrera” despois de celebradas varias xuntanzas co xerente da sociedade. Nese intre a Federación plantexa a folga xeral, comunicándolle este acordo por medio dun oficio ao Alcalde Sr. Viqueira. O Alcalde plantexa unha xuntanza entre a “Federación Obrera” o xerente da Sociedade Huevera Sr. Pereira, o presidente da Asociación Comercial Sr. Pérez e o Capitán da garda Civil Sr. Malo. Nesta xuntanza presentáronse unha morea de fórmulas para arranxar o problema, pero ninguna delas foi aceptada pola Federación que non pasaban pola non admisión dos despedidos. Dende o Concello saíron os obreiros dispostos a plantexar a Folga Xeral en Vilagarcia. Dende as primeiras horas do día 12 os folguistas distribuíronse por tódalas rúas para falar coa xente, coas mulleres que viñan das aldeas coas mercadurías para o mercado de abastos. Algunhas mulleres que non facían caso ao requerimentos dos folguistas, lles facian tirar as cestas dos ovos, das legumbres e frutas, este mesmo día non traballaron...Leer la continuación

Os Concellos, na forma en que hoxe os coñecemos, teñen a súa orixe na Constitución de Cádiz de 1812, e un dos seus artigos dicía: “Para el gobierno interior de los pueblos habrá Ayuntamientos compuestos del alcalde o alcaldes, los regidores y el procurador síndico, y presididos por el Jefe político, donde lo hubiere, y en su defecto, por el alcalde o el primer nombrado entre éstos, si hubiere dos”. Se pondrá Ayuntamiento en los pueblos que no lo tengan, y en que convenga le haya, no pudiendo dejar de haberle en los que por si ó con su comarca, lleguen a mil almas, y también se les señalará termino correspondiente”. A primeiros do século XIX, concretamente en marzo de 1813, constituíase en Santiago a Deputación de Galicia para impulsar os “concellos institucionais”. Paralelamente, creábase o concello de Sobran tomando o nome da antiga xurisdicción. As circunstancias políticas non favoreceron o desenvolvemento constitucional que ía supor unha nova andaina para os gobernos locais, aínda que axiña comezouse a por en marcha a nova organización, unha vez constituídas as primeiras deputacións provinciais ao Aveiro do artigo 335, punto tres, da Constitución, que di:“Cuidar que se establezcan Ayuntamientos donde corresponda los haya conforme a lo prevenido en el articulo 310”. Pero os novos concellos case non tiveron tempo de funcionar como tales, xa que a volta do desterro do nefasto Fernando VII e a súa proclamación como Rei absoluto tiveron consecuencias negativas para España e, de feito, supuxo o retorno aos usos e costumes do antigo réxime nos que xogaban un papel estelar os nobres, abortando desde o comezo unha etapa de modernidade constitucional que se consagra cun Real Decreto de 4 de maio de 181...Leer la continuación

REFERENCIA: algúns artigos do libro “Á beira do mar de Arousa. VILAXOÁN” e outros inéditos recollidos de documentos históricos de distintas fontes e arquivos.Publicado en decembro de 2010 na revista “AVANTE”, da Asocación de Veciños de Vilaxoán

Vilaxoán de Arousa atópase na marxe sur da ría de Arousa na posición de latitude 42° 35` 4N. e lonxitude 08° 47´ 3W. Esta vilae porto, é núcleo de mais importancia tanto en poboación como en edificación da freguesía de San Martiño de Sobrán. Toda a freguesía abrangue unha superficie de 5,9 km² con 83 hectáreas de monte e 3.407 habitantes do censo de 2004. Foi concello de seu desde 1836 ata 1913, e desde esta data pertence ao Concello de Vilagarcía de Arousa. Non hai moita constancia da habitabilidade desta vila en épocas remotas, pero os estudios arqueolóxicos, o conxunto de costumes e crenzas que se transmitiron de xeración en xeración e a toponimia, danos pé para xulgar que a vila debeu estar habitada dende tempos moi antigos. Non é moi doado fixar con exactitude a época na que se formou un núcleo de poboación con un nome definido, pero tomando como base os estudios que se fixeron a finais do século XIX e primeiros do XX, onde apareceron varios obxetos de pedra pulida e cobre, pertencentes a razas aborixes, pódese dicir, sen dúbida, que a vila debeus estar habitada nunha época, cando menos, anterior á neolítica, e polo tanto, prehistórica, aínda cando estes elementos atópense tamén en moitos lugares nos que abrangue a historia. Na nave da igrexa de San Martiño de Sobrán do século XII e mais no cemiterio, apareceron “sartegos” antropoides e moedas dos reis visigodos Égica e Witiza, achados que deberon ser descubertos cando se...Leer la continuación

Naceu Avelina Nogueira Martiñan en Vilaxoán de Arousa no ano 1900. Dende que era nena, traballou como pescantina na Praza de Abastos de Vilagarcía. Cando tiña vinte anos comenzou a exercer de comadroa, práctica que aprendeu da súa nai cando ía de pequena con ela para atender os partos. A Sra. Avelina exerceu esta profesión sen pedir nada a cambio, con bastante frecuencia cando cadraba e podía , atendía económicamente á familia que asistía no parto naqueles anos da guerra civil e na posguerra, anos de carencias e necesidades. Exerceu ata o ano 1980 esta profesión de comadroa moi dignamente e dedicación altruísta. Case tódolos vilaxoaneses que hoxe teñen más de 30 anos, coido que nun 80%, foron as mans da señora Avelina quen os recolleu do seo das súas nais. A señora Avelina merece unha especial e agarimosa lembranza por aquela labor completamente desinteresada a un pobo que traballou case toda a súa vida. Era unha muller con carácter e de bo corazón. Non só atendía aos partos, senón que, nos días posteriores encargábase de controlar ao recén nacido e artender á nai. Moitas veces era ela a encargada de levar ao neno cando era bautizado, e por mor deste detalle chamábaselle “ a Madriña”. Esta gran muller foi un exemplo de entrega para cos demais, exemplo de humildade e humanidade. Toda a labor extraordinaria da “comadroa de Vilaxoán”, veuse reconpensada por unha homenaxe popular que se lle fixo ao longo dos meses de maio e xuño de 1985, homenaxe que aínda se recorda en Vilaxoán polo importante da súa programación: conferencias, recitais, exposicións de pintura, concertos, teatro, etc. Alí estiveron, entre moitos, Manuel Portas, catedrático; Xoán García, doctor en Historia; artí...Leer la continuación